गीतांजली:होशवालों को खबर क्या..

   तारुण्यातल्या लोभस,उत्कट प्रेमाचे आविष्कार शब्दबद्ध करताना कित्येक कवी,शायरांची प्रतिभा पणास लागते.आपापल्या दृष्टिकोनातून,चिंतनातून प्रेमाची व्याख्या सांगताना,व्याप्ती स्पष्ट करताना अर्थातच ते कल्पनाविलासाचा आधार घेतात. नकळत वैयक्तिक अनुभवाचे कडू गोड कवडसे काव्यातून डोकावतात.यातून प्रेमाविषयीच्या इतक्या तर्हेच्या,विरुद्ध टोकावरच्या रचनांची निर्मिती झाली आहे.भाषेगणिक त्यांतली विविधता आणखी विस्तारत गेली आहे.केवळ उर्दू शायरांचा विचार करता..’इश्क़ में ख़्वाब का खयाल किसे,न लगी आँख जब से आँख लगी’ म्हणणारे मीर मोहम्मद हयात भेटतात…तर ‘ये इश्क़ नहीं आसाँ,बस इतना समझ लीजिए,इक आग का दरिया है और डूब के जाना है’ असं सांगणारे जिगर मुरादाबादी ही तितकेच जवळचे वाटतात.
     उर्दू शायरांनी हिंदी चित्रपटसृष्टीला आपल्या काव्यप्रतिभेने पुरेपूर समृद्ध केलं आहे.शकील बदायुनी,कैफ़ी आज़मी,साहिर लुधियानवीपासूनचा हा प्रवास आजच्या इर्शाद कामिल पर्यंत अव्याहतपणे सुरु आहे.(काळानुरूप, त्याला उतरती कळा लागली असल्याची दुर्दैवी खंत आहेच).या नामावलीमध्ये निदा फाजलींचं नाव विशेषत्वाने घ्यावं लागेल.
निदा फाजलींचे आई वडील फाळणीच्या वेळी पाकिस्तानात गेले तरी त्यांनी भारतातच राहण्याचा निर्णय घेतला होता.तरुणपणी एका मंदिराशेजारी सूरदासचे दोहे गायले जात असताना ते निदांच्या कानी पडले.त्या दोह्यंतलं शाब्दिक सौंदर्य थक्क करूँ गेलं..राधे कृष्णाच्या प्रेमबंधातली काव्यात्मकता इतक्या खोलवर परिणाम करुन गेली…की त्यांनी काव्यालाच जीवनाचं इतिकर्तव्य मानायला सुरुवात केली नि त्यांच्या हातून एकाहून एक सरस निर्मिती झाली.मीरा,कबीर यांसोबतच उर्दू शायर मीर, गालिब यांचा त्यांच्यावर प्रभाव होता. हिंदी सिनेमातल्या ‘आ भी जा’,’तू इस तरह मेरे जिंदगी में शामिल’,’घर से मस्जिद है’ अशा कित्येक मधुर गाण्यांसोबत आणखी एक गाणं त्यांची ओळख बनलं…ते म्हणजे तारुण्यसुलभ भावनांनी ओथंबलेलं ‘होशवालों को खबर क्या..’ हे गाणं!!
      जॉन मैथ्यू मथानने निर्मित दिग्दर्शित केलेल्या ‘सरफरोश’ चित्रपटातलं हे एक अवीट गोडीचं गाणं. जतीन-ललित या सदाबहार जोडीने उत्तम संगीत दिलेल्या गाण्याला निदा फाजलींच्या शब्दांची  अन जगजीत सिंहांच्या सुरांची साथ लाभली आहे.चित्रपटात कमालीचा देखणा करारी आमिर,सुंदर निरागस सोनालीसोबतच दुहेरी मुखवटा धारण केलेला नसीर, यांच्या अभिनयाने चार चाँद लागले आहेत.
      नुकताच आय.पी.एस.अधिकारीपदावर रुजू झालेला अजय राठोड त्याच्या आवडत्या गज़ल गायक गुलफ़ाम हसन यांच्या एका कॉन्सर्टनिमित्त गेला असता, तिथे त्याची सीमाशी नजरानजर होते. त्यातून दिल्लीच्या कॉलेजच्या आठवणींना फ्लॅशबॅक तंत्राने मिळालेला उजाळा दाखवण्यासाठी हे गीत पडद्यावर येते.ही दृश्य योजना अतिशय अप्रतिमरित्या साकारली गेली आहे.जगजीत सिंहांचे दैवी सुर या गज़लेच्या माध्यमातून अनुभवायला मिळतात.निदा फाजलींचे सहजसुंदर अर्थपूर्ण शब्द गाण्याला वेगळ्याच उंचीवर नेतात.
     प्रेम केल्यानंतरच जीवनानंदाचा खरा आस्वाद उपभोगता येतो.शुद्धीवर असणाऱ्यांना प्रेमात हरवलेपणाच्या जाणिवेची किंमत काय ठाऊक,असा खडा सवाल करतानाच नजरानजर झाल्यानंतर उजळून निघालेल्या आसमंताला, प्रेमातल्या जादुई चमत्काराच्या प्रचितीचं प्रतिक ठरवलं आहे.या गाण्यातलं तिसरं कडवं केवळ अफलातून आहे.हा असा काव्यकल्पनाविलास म्हणजे काव्याच्या तारांगणातली नक्षत्रंच जणू. ‘खुलती जुल्फों ने सिखायी मौसमों को शायरी,झुकती आँखों ने बताया मेहकशी क्या चीज़ है’…वाह.!!.सुभानअल्लाह!! म्हटल्याखेरीज जीवाला चैनच पडत नाही. नुकतीच न्हालेली तरुणी केसाच्या बटांना मोकळी करत असताना..त्यांनी निसर्गाला शायरी शिकवणं हे फक्त निदा फाजलीच लिहू शकतात.शालीनतेने झुकणारी नजर तुम्हाला आकंठ बुडणं शिकवून जाते.(प्रेमात बरं का…दुसरा अर्थ नको!!!)
     कथेचा नायक काहीसा हळवा आहे,लाजरा बुजरा आहे.पटकन व्यक्त होणं त्याला नाही जमत.त्याच्या भावना नायिके पर्यंत तो पोचवू शकत नाही. ती गोष्ट ओठापर्यंत तो आणू शकला नाही नि काय दुर्दैव…तिलाही समजलं नाहीये की, मौनातच दडलेली असते..प्रेमाची अस्सल रूमानी भाषा!! एक एक कडवं काव्याने काठोकाठ भरलेलं, चिर तारुण्याचं गोंदण लाभलेलं असं झालं आहे.
      या गाण्याचं चित्रीकरणही फार सुरेख झालं आहे. नुकत्याच तारुण्यात पदार्पण केलेल्या दोघांची रस्त्यावर झालेली भेट..त्यात तिचा स्कार्फ हवेने उडत नकळत त्याच्या चेहऱ्यावर येणं, तिने तो परत मागायला आल्यानंतर होणारी नेत्रपल्लवी..नंतर त्याचं अभ्यासात लक्ष न लागणं..तिच्या घराभोवती चकरा टाकणं..कॉलेजमध्ये गॅदरिंग,लायब्ररी,अभ्यासानिमित्त एकमेकांकडे टाकलेले कटाक्ष..त्यातलं अत्यंत मोहक अनामिक हरवलेपण तरलतेने पडद्यावर उतरलेलं आहे..एकदा ती स्कार्फ लायब्ररीमधे विसरून जाते..तेव्हा तो मिळाल्याचा स्वर्गीय आनंद,तो दिवसभर  हातात घेऊन  लुनावर हवेत उडवण्यातून व्यक्त करतो..त्याच्या सुगंधात आकंठ बुडून जातो..नंतर असाच प्रयत्न केला असता..त्याची चोरी पकडली जाते..एव्हाना नायिकेला आपणही प्रेमात पडल्याची अनुभूती आलेली असते..परेडच्या दरम्यान तो भान विसरून तिच्याकडे पाहत असतो, त्याची नक्कल तिच्या मैत्रिणींसोबत करताना तिला हसू आवरत नाही..त्याचा भित्रेपणा,मनस्वी प्रेम,हुरहुर यांची परीक्षा घेण्यात जाम भारी वाटतं तिला..
       अशा कुठल्याही कॉलेजच्या तरुण-तरुणींना आपलंसं वाटणारं हे गाणं मन जिंकून जातं. काही खास कारणांमुळे माझं या गाण्याशी वेगळ नातं आहे..त्याशिवायही निदा फाजलींचं भाषासौंदर्य अन जगजीत सिंहांच्या तलम रेशमी आवाजामुळे ही गज़ल पुन्हा पुन्हा ऐकाविशी वाटते.